Biện pháp cải tạo đất mặn cải thiện năng suất nông nghiệp

Việc nghiên cứu và áp dụng các biện pháp cải tạo đất mặn là điều cần thiết để phục hồi độ phì nhiêu và đảm bảo an ninh lương thực. Bởi trong bối cảnh biến đổi khí hậu và nước biển dâng ngày càng phức tạp, vấn đề đất mặn đang trở thành thách thức nghiêm trọng đối với sản xuất nông nghiệp tại nhiều vùng trên cả nước. Không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất cây trồng, đất mặn còn đe dọa sự bền vững của hệ sinh thái nông nghiệp

1.Đất mặn là gì?

Đất mặn là loại đất chứa hàm lượng muối hòa tan cao, chủ yếu là các ion Na⁺, Cl⁻, SO₄²⁻… làm thay đổi tính chất lý – hóa học của đất. Những loại đất này thường xuất hiện nhiều ở các vùng đồng bằng ven biển hoặc khu vực chịu ảnh hưởng từ mạch nước ngầm và nước biển xâm nhập. Trong các vùng đất này, độ mặn có thể khiến dung dịch đất có áp suất thẩm thấu cao, cản trở quá trình hút nước và chất dinh dưỡng của cây trồng.

Đặc điểm của đất mặn bao gồm thành phần cơ giới nặng, giàu muối nhưng lại nghèo mùn và dinh dưỡng. Hoạt động của vi sinh vật trong đất bị hạn chế, khiến cho sự phân hủy chất hữu cơ và quá trình trao đổi chất trong đất diễn ra kém hiệu quả. Chính vì vậy, đất mặn không phải là loại đất lý tưởng cho sản xuất nông nghiệp nếu không được cải tạo đúng cách.

2.Nguyên nhân hình thành đất mặn

a. Nguyên nhân tự nhiên

• Xâm nhập mặn từ biển: Ở các vùng đồng bằng ven biển như Đồng bằng sông Cửu Long, nước biển dễ dàng xâm nhập vào nội đồng qua các con sông và kênh rạch, đặc biệt trong mùa khô khi mực nước ngọt giảm.
• Khí hậu khô hạn, lượng mưa thấp: Làm gia tăng quá trình bốc hơi nước, khiến muối tích tụ dần trên bề mặt đất.
• Địa chất và mạch nước ngầm: Một số vùng có lớp đất chứa muối tự nhiên trong cấu trúc địa chất hoặc do mạch nước ngầm mang theo muối từ biển.

b. Nguyên nhân nhân tạo

• Tưới tiêu bằng nguồn nước nhiễm mặn: Tích tụ muối theo thời gian trong lớp canh tác nếu không có biện pháp xả mặn hợp lý.
• Canh tác không bền vững: Việc lạm dụng phân bón vô cơ, thuốc bảo vệ thực vật, hoặc trồng mono cây trồng dẫn đến thoái hóa đất, tạo điều kiện cho muối tích tụ.
• Hệ thống thủy lợi kém hiệu quả: Không có khả năng tiêu thoát nước hoặc rửa mặn khi cần thiết.

3.Đất mặn ảnh hưởng như thế nào đến nông nghiệp?

Đất mặn là một trong những yếu tố gây cản trở mạnh đến năng suất và chất lượng cây trồng.

• Ảnh hưởng đến sự hút nước và dinh dưỡng của cây: Áp suất thẩm thấu cao khiến cây không thể hút nước dù đất vẫn ẩm, gây hiện tượng héo rũ.
• Ức chế hoạt động sinh lý của cây: Ion Na⁺ và Cl⁻ làm rối loạn quá trình trao đổi chất, gây độc cho cây, giảm khả năng quang hợp và phát triển.
• Giảm năng suất, chất lượng nông sản: Nhiều loại cây trồng mẫn cảm với mặn sẽ không thể sinh trưởng bình thường, dẫn đến sản lượng thấp, phẩm chất kém.
• Suy giảm đa dạng sinh học đất: Vi sinh vật có lợi bị tiêu diệt, làm giảm khả năng chuyển hóa dinh dưỡng và phục hồi đất tự nhiên.

4.Các biện pháp cải tạo đất mặn để trồng trọt

Để phục hồi độ phì nhiêu cho đất mặn và nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp, cần áp dụng tổng hợp nhiều biện pháp cải tạo đất mặn, từ thủy lợi, canh tác đến dinh dưỡng và sinh học.

4.1 Biện pháp thuỷ lợi – Biện pháp cải tạo đất mặn

Đây là biện pháp nền tảng trong cải tạo đất mặn:

• Xây dựng hệ thống tưới tiêu hiện đại, đồng bộ: Giúp rửa trôi lượng muối dư thừa trong đất một cách hiệu quả.
• Thiết lập hệ thống thoát nước chủ động: Hạ thấp mực nước ngầm, hạn chế quá trình bốc hơi mang theo muối.
• Ngâm ủ và cày xới đất theo chu kỳ: Sau khi tưới nước ngọt, cày xới để rửa mặn hiệu quả hơn.
• Tưới nhỏ giọt hoặc phun mưa trong giai đoạn đầu trồng cây: Giúp kiểm soát lượng nước và muối, đặc biệt hữu ích ở vùng đất nhẹ hoặc đất pha cát.

4.2 Biện pháp canh tác – Biện pháp cải tạo đất mặn

• Luân canh cây trồng và kết hợp thủy sản: Mô hình lúa – tôm không chỉ giúp giảm mặn mà còn cải tạo sinh thái đất.
• Lựa chọn giống cây chịu mặn: Ví dụ như lúa OM5451, OM6976, dừa, cói, rau muống biển, đậu phộng…
• Kỹ thuật canh tác hợp lý: Trồng cây theo luống cao để hạn chế ngập mặn, sử dụng rơm rạ che phủ để giảm bốc hơi, giữ ẩm cho đất.
• Tăng cường sử dụng phân hữu cơ: Giúp cải thiện cấu trúc đất, tăng vi sinh vật có lợi, làm giảm tác động của muối.

4.3 Biện pháp bón vôi – Biện pháp cải tạo đất mặn

• Bón vôi CaCO₃ hoặc Dolomite: Giúp thay thế ion Na⁺ bằng Ca²⁺, làm giảm độ mặn và cải thiện kết cấu đất.
• Tính toán liều lượng phù hợp: Dựa trên kết quả phân tích đất, thông thường khoảng 500–1500 kg/ha tuỳ mức độ mặn.
• Bón đúng thời điểm: Nên bón vôi trước vụ gieo trồng ít nhất 15–30 ngày để đạt hiệu quả tối ưu.
• Kết hợp với phân hữu cơ: Vôi giúp phân hủy nhanh rơm rạ, rễ cây, làm tăng chất mùn cho đất.

4.4 Biện pháp sinh học – Biện pháp cải tạo đất mặn

• Ứng dụng các sản phẩm như “Phao cứu sinh”: Chứa hệ vi sinh vật có lợi như Bacillus subtilis, Saccharomyces cerevisiae, giúp phân giải muối và tăng cường hệ đệm sinh học cho đất.
• Kích hoạt hoạt động vi sinh trong đất: Vi sinh vật phân giải muối, cải thiện hệ sinh thái đất và hỗ trợ hấp thu dinh dưỡng cho cây.
• Sử dụng định kỳ theo chu kỳ sinh trưởng: Đảm bảo tác động liên tục, cải thiện dần độ phì của đất.

Đất mặn là một trong những thách thức lớn của nền nông nghiệp Việt Nam trong bối cảnh biến đổi khí hậu và nước biển dâng ngày càng rõ nét. Tuy nhiên, bằng cách kết hợp hợp lý các biện pháp cải tạo đất mặn như thủy lợi, canh tác hợp lý, bón vôi đúng cách và ứng dụng sinh học tiên tiến, chúng ta hoàn toàn có thể phục hồi độ phì nhiêu và khai thác hiệu quả đất đai. Việc cải tạo đất mặn không chỉ giúp ổn định năng suất, tăng thu nhập cho nông dân mà còn là bước đi quan trọng trong chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững của quốc gia.